Definitie van agressie

Een definitie van agressie (Peter Spelbos, 2008) die aansluit bij het spraakgebruik van de huidige tijd luidt:

Agressie is gedrag wat iemand inzet om - bewust of onbewust - iets kapot te maken, een ander schade te berokkenen, en/of duidelijk te maken wat hij wel of niet wil. Het gedrag overschrijdt de grenzen van wat algemeen acceptabel is in dit soort situaties en roept gevoelens van angst, pijn, verdriet en/of boosheid bij de ander op.

Dit is hoogstens een gedeeltelijke definitie. Het woord agressie komt van het woord agreddi, wat toeschrijden, toenadering zoeken betekent. In deze toenadering zit niets vijandigs; het vijandige ontstaat pas wanneer daarbij angst, onzekerheid en weerstand een rol spelen.

Binnen de biologie en psychologie heeft agressie in het algemeen een minder negatieve betekenis, je noemt het, ter onderscheiding, agressiviteit. Een definitie (Peter Spelbos, 2009):

Agressiviteit is het vermogen van de mens om zich te verhouden met anderen, om zichzelf en anderen te verdedigen bij aanvallen, om zelf aan te vallen, om voedsel te verzamelen en in leven te blijven. De mens gebruikt agressiviteit om zijn positie in zijn relaties met anderen en het andere te zekeren. Dit alles staat in dienst van zijn grote levensdoel: de bevestiging van zichzelf in het leven, weg van de dood, en de voortplanting.

Wat in het dagelijkse spraakgebruik agressie en agressief gedrag wordt genoemd, kun je zien als de grensoverschrijdende overtreffende trap hiervan.

Agressie en geweld

Hoewel de begrippen dicht bij elkaar liggen, betekenen agressie en geweld niet hetzelfde.

Onder geweld versta je het toebrengen van lichamelijk letsel, en/of vernietigen en kapot maken van iets. Het begrip agressie is breder, daaronder vat je onder meer ook het bedreigen, schelden en domineren.

Het gebruik van geweld imliceert altijd agressief gedrag maar omgekeerd hoeft dat niet zo te zijn: agressie kan met of zonder geweld gepaard gaan.

Agressie is tijdsgebonden en cultureel bepaald

Agressie is een begrip dat tijdsgebonden en cultureel bepaald is. Denk bijvoorbeeld aan een strenge vader die zijn zoontje de wacht aanzegt omdat het teveel herrie maakt. Wanneer de vader het kind een paar harde draaien om zijn oren geeft, benoemen we dat tegenwoordig makkelijk als agressief gedrag.

Tachtig jaar terug lag dat anders. Toen werden die draaien om de oren als passend en pedagogisch verantwoord gezien. Evenzo maakt het nogal wat uit of het voorval plaatsvindt binnen, bijvoorbeeld, een Turks-Nederlands of Fries-Nederlands gezin, en/of in een middenklasse gezin of een gezin uit een laag sociaal milieu.

Agressief gedrag is niet hetzelfde als assertief zijn, agressie gaat veel verder, hoewel de scheidslijn soms dun is want eveneens sterk afhankelijk van maatschappelijke en tijdsgebonden culturele opvattingen.

Denk bijvoorbeeld aan gedrag van mensen als Bill Gates, Jensen en John de Mol. Sommigen zullen veel van wat zij als gedrag laten zien, benoemen als sterk assertief gedrag en het bewieroken en zelf ook nastreven. Anderen zullen het benoemen als agressie en afkeuren.

Emoties en agressie

Bij bijna alle vormen van agressief gedrag spelen pijn en emoties als angst, boosheid en verdriet een belangrijke rol in het ontstaan ervan. Die zijn immers belangrijk om te bepalen of je je veilig voelt of niet.

Het probleem is daarbij dat pijn en emoties worden gestuurd door het autonome zenuwstelsel en dat het redelijke denken, naarmate de emoties heftiger zijn, minder makkelijk dat autonome zenuwstelsel in de hand houdt. Wanneer je eenmaal agressief wordt of geworden bent, moet je je daarom bewust inspannen voordat je je er los van kunt maken.

Dit speelt ook wanneer je makkelijk bij je emoties kunt en agressief zijn een sterk ontwikkelde kant van je is. Ook dan is het verleidelijk - want makkelijk - om snel agressief uit te halen wanneer je dat zo voelt. Het lijkt wel of er geen rem op zit. Ook dan moet je je bewust inspannen om dit gedrag in toom te houden.

Iedereen kan agressief worden "Het is misschien vloeken in de kerk maar achter veel agressieproblemen zit toch een verdrietig verhaal."

Peter Spelbos

Agressie ontstaat niet alleen in een persoon als actie of reactie op iets wat hij voelt of denkt, maar ook in de interactie tussen mensen, of in de interactie tussen een persoon en de samenleving waarin hij verkeert.

Hoe veiliger, meer op zijn gemak en ontspannen iemand zich voelt, des te eerder hij geneigd is zich op kalme en plezierige wijze te verhouden met anderen.

Het tegenovergestelde geldt ook: des te onveiliger, minder op zijn gemak en meer gespannen iemand zich voelt, des te eerder hij geneigd is oplossingen te zoeken die in zijn ogen die onveiligheid teniet doen en rust brengen. In veel gevallen is dat juist het zelf uitoefenen van agressie.

Agressie is destructief tot op het bot en baart haar eigen agressie: agressie roept agressie, wantrouwen, achterdocht en haat op. Agressie naar anderen en het andere leidt tot vervreemding, eenzaamheid en verbittering, want waar weet je je nog mee verbonden?

Elk mens bezit het vermogen zich agressief te gedragen maar iedereen gaat anders om met dat vermogen.

Mannen en vrouwen

Mannen ontwikkelen zich geestelijk later dan vrouwen en bezitten op jongere leeftijd in vergelijking met vrouwen van dezelfde leeftijd meer hormonen zoals testosteron en adrenaline die agressief gedrag reguleren en beïnvloeden. Jonge mannen kunnen daarom in vergelijking met jonge vrouwen in het algemeen makkelijker bij hun agressie.

Naarmate man en vrouw ouder worden veranderen hun hormoonspiegels met als resultaat dat na hun veertigste mannen zachtmoediger worden terwijl vrouwen juist makkelijker bij hun agressie kunnen. Vrouw en man gaan zodoende, naarmate ze ouder worden, qua inborst meer op elkaar lijken.

Volgende pagina

Agressie aspecten

Boosheid & agressie

Boosheid, woede & agressie - Wat is agressie - Agressie aspecten - Oorzaken van agressie - De omstandigheden - Er niet bij kunnen - Agressie theorieën - Vechten of vluchten - Grip op je agressie - Agressieregulatie - Documentatie

Begeleiding bij boosheid en agressie

Agressie- en boosheidstherapie