Agressiviteit is basaal

Agressiviteit is zo'n basale wijze van je verhouden tot de wereld om je heen dat elk gedrag waarbij anderen zijn betrokken, zijn agressieve variant kent. Om meer zicht te krijgen op hoe agressie dan verschijnt, is het zinnig agressief gedrag te bekijken aan de hand van vier vectoren die elk een belangrijk aspect van agressie belichten.

De vier vectoren zijn: geweld, intentie, openheid en richting.

Geweld

Van agressie zonder geweld (schelden, schreeuwen, middelvinger omhoog, hate-mail, haat tonen, dominantie, autoritair gedrag) tot agressie met geweld (slaan, verkrachting, aanranding, doodslag)

Intentie

Van instrumentele agressie (agressie die je bewust inzet om iets te bereiken zoals bedreigen) tot agressie uit frustratie (omdat je niet anders weet te reageren)

Openheid

Van openlijke agressie tot verhulde agressie (passief-agressief gedrag zoals cynisme, je afzetten tegen)

Richting

Van naar buiten gerichte agressie naar agressie die naar binnen is gericht (auto-mutilatie, jezelf beschadigen)

Elk agressief gedrag kent alle aspecten die hier genoemd worden. Alleen de mate waarin, de positie op de schaal, en de verschijningsvorm verschillen.

De mate van geweld

Vroeger zeiden we dat schelden niet zeer doet. Tegenwoordig denken we daar anders over. Schelden is een lichte vorm van agressief gedrag en doet gewoon pijn.

Idem de ruzies tussen bijvoorbeeld, partners of buren: de uitingen en het gedreig zijn vrijwel altijd gericht op het kwetsen en omlaag halen van de ander.

Dit geldt ook voor het omhoog steken van de middelvinger, het schrijven en sturen van hate-mail, en het schelden van politici en straatschoffies die het fatsoen voorbij zijn.

Naast het schelden en dergelijke kennen we ook dominerend, autoritair gedrag. Vaak bevestigt dit gedrag een maatschappelijke status. In de meeste samenlevingen is het daarom min of meer geaccepteerd gedrag.

Het wordt zelden als agressie ervaren en roept naast afgunst vaak ook bewondering op. Ook degene die het raakt, zal het dikwijls slechts met moeite openlijk als agressie betitelen. Denk bijvoorbeeld aan de zakenman die zijn werknemers vooral bevelen en orders geeft. Of aan de mannen die per se de baas willen zijn over hun vrouw, of omgekeerd.

Het speciale aan agressie aan de andere kant van de schaal, agressie met geweld, is dat dit type de lichamelijke integriteit van de persoon (of het dier) bedreigt. Iemand slaan is er op gericht die ander fysiek pijn te doen, te beschadigen zogezegd. Evenzo geldt dit wanneer je een hond of kat treitert.

Omdat geweld nogal ingrijpend is en niet makkelijk ongedaan kan worden gemaakt, is het extra destructief in contacten en relaties. Naarmate agressief gedrag gewelddadiger is, wordt het daarom eerder als agressief ervaren en de agressor als bedreigend. "Instrumentele agressie komt weinig voor. Het is meestal boosheid uit frustratie gelinkt aan oud zeer."

Instrumentele agressie en frustratie agressie

Instrumentele agressie is agressief gedrag wat bewust wordt ingezet om een doel te bereiken. Denk bijvoorbeeld aan martelen en aan wat we tegenwoordig kennen als het - bewust - bedreigen van, onder andere, parkeerwachters en baliemedewerkers om zodoende angst op te roepen en je zin te krijgen.

In feite gaat het hier slechts om een klein percentage van alle agressieve gedrag. Het is vooral bekend als doelbewust gedrag van misdadigers met stoornissen in het agressieve spectrum. Bekender is instrumentele agressie als gedrag van organisaties, zoals het opleggen van gevangenisstraf door het Openbaar Ministerie of het uitdelen van een boete door de belastingdienst.

Aan het andere uiterste vind je agressief gedrag wat je inzet omdat je je gefrustreerd voelt. Je laat je meeslepen door je emoties, voelt je niet gezien of gewaardeerd, en weet dit niet anders dan door middel van agressie aan te geven. Ook hier kun je het voorbeeld van de baliemedewerker die zich bedreigd voelt gebruiken, met het verschil dat de doelbewustheid grotendeels ontbreekt.

Het overgrote deel van het agressieve gedrag wat we uiten en om ons heen zien is van het type agressie uit frustratie.

Openlijke tegenover verhulde agressie

De meeste mensen kunnen hun agressie gewoon uiten. Maar soms zit het niet in iemands systeem. Misschien heeft die persoon in zijn jeugd geleerd dat openlijk ruzie maken, conflicten hebben of iemand kritiseren niet hoort. Of misschien heeft hij geleerd dat anderen het altijd beter weten.

Wat doe je dan als je het ergens niet mee eens bent en van jezelf geen agressie mag gebruiken? Wat mensen er op gevonden hebben zijn: verhuld boos gedrag en manipuleren. Dikwijls is het een combinatie van deze twee.

De onbestemde, verhulde, boosheid, is de pure vorm van passief-agressief gedrag. Als je met mensen verkeert die in deze modus zitten, voel je onderhuids allerlei negatieve en bozige emoties. Toch kun je er niet precies je vinger op leggen en wanneer je er naar vraagt, zal vaak ontkent worden dat ze boos zijn. Deze mensen zijn vooral tegen, en verdedigend en dreigend in hun gedrag. Totdat ze niet meer kunnen. Dan ontploffen ze.

Een variant hierop is de regelmatig voorkomende combinatie passief-agressief en sub-assertief gedrag. Mensen die hiervan last hebben, hebben vooral problemen met autoriteiten en autoritaire structuren. Ze kunnen wel bij hun agressie maar het interne verbod op het gebruik ervan is zo groot, dat de agressie enkel verwrongen naar buiten komt.

Diegenen die manipuleren krijgen wat ze willen door agressief te zijn terwijl dat niet zo lijkt. Ze zijn wellicht een ster in liegen of het vertellen van fantastische verhalen. Ze kunnen beschadigen, bot zijn of iets suggereren zonder jou je voet openlijk dwars te zetten. Meestal is onduidelijk of ze boos zijn of niet maar als je dieper graaft kom je daar wel op uit: gekrenktheid, zich tekortgedaan voelen.

Agressie en auto-mutilatie

Vrijwel alle agressie is gericht op anderen of het andere. Met andere woorden, de agressie is gericht op iets buiten jezelf. Om de agressie te kunnen uiten zul je daarom, hoe krukkig of onbeholpen dan ook, eerst contact met dat andere moeten maken.

Als je dit niet kunt of van jezelf mag, om welke reden dan ook, heb je een groot probleem. Met als resultaat dat het agressieve gedrag zich dan waarschijnlijk versterkt en toch een uitweg zoekt: het keert zich naar binnen.

Auto-mutilatie is naar binnen gericht agressief gedrag. Je beschadigt je eigen lichaam door erin te kerven of door delen ervan kapot te maken.

Door het kapotmaken en beschadigen van jezelf hoef je andere pijn niet te voelen en kun je door blijven gaan zoals je dat gewend bent, ook al wil je dat eigenlijk niet. Je hoeft de confrontatie met de buitenwereld niet aan te gaan, je lost het gewoon intern op.

Andere bekende vormen van op jezelf gericht agressief gedrag zijn onder meer zelfdoding en uithongering, inclusief anorexia.

Volgende pagina

Oorzaken van agressie

Boosheid & agressie

Boosheid, woede & agressie - Wat is agressie - Agressie aspecten - Oorzaken van agressie - De omstandigheden - Er niet bij kunnen - Agressie theorieën - Vechten of vluchten - Grip op je agressie - Agressieregulatie - Documentatie

Begeleiding bij boosheid en agressie

Agressie- en boosheidstherapie