Gestalttherapie

Gestalttherapie is een klassieke, dynamische vorm van psychotherapie uit de jaren vijftig van de vorige eeuw. Het wezen van de therapie ligt besloten in de naam ervan: het Gestalt, de gestalte, een Duits woord wat refereert aan de betrokkenheid op elkaar van lichaam, geest en (inter-)actie, en hoe dat doorwerkt in wat iemand laat zien aan zijn omgeving in het hier en nu; de mens als één geheel.

Gestalttherapie is ontwikkeld door Frits Perls en zijn vrouw Laura. Zij waren Joods-Duitse migranten die, onder invloed van de opkomst van Hitler begin jaren dertig, eerst naar Zuid-Afrika en van daaruit, enkele jaren later, naar de Verenigde Staten emigreerden en daar een nieuw bestaan opbouwden.

Dit zijn ook de decaden dat er nieuwe vormen van psychotherapie werden ontwikkeld zoals de client-centered therapie volgens Carl Rogers en de bio-energetica volgens Wilhelm Reich. Wat al deze therapievormen gemeen hebben, is dat ze zich afzetten tegen het strakke, zware en eenzijdige van de psycho-analyse van Sigmund Freud en meer oog hebben voor de mens als één geheel.

Gestalttherapie leunt op onder meer de klassieke psychoanalyse en haar navolgers, het neurosen- en introjectensysteem volgens Karen Horney, psychodrama volgens Moreno, de bio-energetica van Wilhelm Reich, de holistische ideeën van Kurt Goldstein en de ideeën over het ontmoeten van Martin Buber.

Na de dood van Frits Perls is de Gestalttherapie door zijn vrouw, Laura Perls, in samenwerking met onder meer James Simkin en Jerry Greenwald, verder ontwikkeld tot een min of meer samenhangend geheel van opvattingen en technieken, alhoewel een grote theorie, van waaruit alles verklaart en beschouwd wordt, ontbreekt.

Kenmerken Gestalttherapie

Volgens de Gestalttherapie worden psychische klachten veroorzaakt door interne conflicten in de Gestalten, dat wil zeggen de gehelen die geest en lichaam, of een individu en zijn omgeving, met elkaar verenigen. De angst die daarbij vrijkomt is vooral een soort plankenkoorts, een uiting van de strijd van het organisme om eenwording, en niet, zoals in de klassieke psychoanalyse, een reactie in iemands binnenste op een extern gevaar.

Een belangrijk grondregel binnen de Gestalttherapie is het nu-principe. Dat wil zeggen dat de focus in de therapie gericht is op het hier-en-nu, op wat dit moment speelt binnen persoon en interactie, en op het hoe en wat in plaats van het waarom. Gestalttherapie streeft naar een intense beleving van, en gewaarwording van de onmiddellijke situatie en ziet daar de kern voor potentiële verandering.

Volgens de Gestalt-therapie is alles wat we doen, denken en voelen, in ons hele wezen kenbaar. Dus als we boos zijn, zien we dat óók in onze houding, idem als we blij of verdrietig zijn. Gestalttherapie gaat daarin een stap verder dan vele andere vormen van therapie en betrekt het non-verbale, de lichaamstaal, nadrukkelijk in de therapie.

Gestalttherapie stelt verder dat wat zich lichamelijk uit als klacht, ook op dat vlak kan worden verholpen. Door bijvoorbeeld een stotterende cliënt te leren accepteren dat het stotteren ergens voor staat en dat hij ook daaraan uiting mag geven, leert die cliënt daarmee dat hij een keuze heeft in het zich wel of niet uitspreken en, uiteindelijk, dat stotteren niet nodig is.

Binnen de gestalttherapie is ook het differentiële denken belangrijk: als het ene er is - liefde, verdriet - is de tegenpool - haat, boosheid - er ook. Interessant is dan om duidelijk te krijgen hoe de cliënt met die polen omgaat. Bijvoorbeeld, de 'lieve' geaccepteerde vormen laten zien en onderwijl de andere, die makkelijk als 'negatief' beoordeeld kunnen worden, in het openbaar altijd wegdrukken.

Een ander kernmethode van de gestalttherapie is dat van de dialoog en representatie. Waarbij de cliënt op verschillende stoelen zit en een dialoog met zichzelf voert vanuit de twee posities (eventueel personen) die de stoelen representeren. Bijvoorbeeld, een zoon die met zijn overleden moeder praat en op deze manier duidelijk krijgt hoe het voor beiden, moeder en zoon, was. Twee echtgenoten die leren invoelen hoe het voor de ander is doordat ze van rol wisselen en zo met elkaar praten.

Veel van wat in de Gestalttherapie is ontwikkeld, is overgenomen door en geïntegreerd in andere vormen van psychotherapie, zeker in de dynamische vormen. Denk aan het hier-en-nu principe dat in ontzaglijk veel therapievormen gebruikt wordt, denk aan het systemisch werken wat je, bijvoorbeeld, ook tegenkomt bij Familieopstellingen en Transactionele Analyse.

Typisch ook aan de Gestalttherapie is de actieve rol van de therapeut, vergelijkbaar met de rol van de therapeut in de Transactionele Analyse, de directieve gedragstherapie en de existentiële psychotherapie.

Voor en tegen Gestalttherapie

Het mooie aan en krachtige van de Gestalttherapie zijn de holistische, dynamische elementen. Ja, het gaat om de interactie. Ja, je lichaam laat zien wat je denkt en voelt.

Door de gehanteerde dialoogvorm tussen therapeut en cliënt in combinatie met het richten van het gewaarzijn op het hier-en-nu en het verbale zowel als het non-verbale, kom je tot het bespreken van zaken die anders niet besproken worden maar wel zeer relevant zijn. Je komt makkelijker bij waar het in de interactie tussen de cliënt en zijn omgeving mis gaat.

Wat lastig aan gestalttherapie is, is dat het voor cliënten die nogal vast zitten aan het vertrouwde en zich comfortabel voelen vooral halen uit het ontwijken van dialogen en confronterende vragen, vaak een stap te ver is. Ze hebben simpelweg meer tijd nodig dan ze krijgen en kunnen zich afsluiten voor zo'n directe aanpak.

Het andere lastige aan Gestalttherapie is dat een dialoog veronderstelt dat je allebei opvattingen en ideeën hebt en die dan ook inbrengt; soms is dat helemaal niet aan de orde en zelfs contraproductief.

Gestalttherapie is een mooie vorm van psychotherapie die je kunt rangschikken onder de actieve, dynamische modaliteiten. Je kunt het zien als de, nogal concrete, pendant van RET en Transactionele Analyse. Het is een therapievorm die kan slagen waar andere vormen falen, op voorwaarde dat de cliënt mee wil gaan in de manier van werken.

Raakvlakken met andere therapievormen

De Gestalttherapie raakt aan de Transactionele Analyse (waarin immers ook de transactie, de dialoog, een belangrijke plaats in de therapie heeft) aan de client-centered therapie van Carl Rogers (waarin immers het welbevinden van de cliënt en het zich uiten voorop staat) aan het lichaamswerk van Wilhelm Reich (het lichamelijke als component van het denken en doen) en aan de existentiële therapie (het hier-en-nu begrip, het Dasein, de ontmoeting, en de dialoog met de cliënt).

Bepaalde aspecten van de Gestalttherapie, in het bijzonder die van het ervaren in het hier-en-nu, het aangaan van de dialoog en het actief werken met polen in gedachten en overtuigingen, hebben hun weg gevonden naar vele andere vormen van therapie zoals lichaamswerk, pessotherapie en interpersoonlijke psychotherapie.

De combinatie van Transactionele Analyse en Gestaltherapie is ijzersterk, evenals die van Gestalttherapie met Cognitieve Gedragstherapie en/of Gestalttherapie met Existentiële psychotherapie.

Voor welke klachten?

Gestalttherapie is, wegens haar gerichtheid op de interactie en het non-verbale, sterk bij een drietal groepen klachten.

Ten eerste tal van klachten die vooral lichamelijk ervaren worden. En dan niet zozeer de gewone psychosomatische klachten zoals hoofdpijn en rugpijn, alswel dieper liggende psychosomatische klachten als stotteren en exceem.

Ten tweede klachten die op het relationele en interactionele vlak liggen en verbonden zijn met schuld en schaamte. Zoals faalangstig zijn of niet assertief, of problemen hebben met het aangaan van intieme relaties. Of niet goed weten wat je wilt in het leven.

Ten derde klachten die liggen op het emotionele vlak, in het bijzonder het niet kunnen uiten van emoties die de cliënt gewend is als negatief of contraproductief te labelen.

Gestalttherapie in Nederland

Het lastige aan Nederland is dat het land zichzelf altijd nadrukkelijk verkoopt als zo makkelijk en ruimdenkend terwijl het in de kern zo'n behoudend land is met een grote afkeer van alles wat buiten het geaccepteerde en bekende valt. Conformisme viert hier hoogtij. En binnen de psychogologie en therapie is dat niet anders.

Gestalttherapie is, net als bijvoorbeeld de Transactionele Analyse, in Nederland nooit de status van alternatief ontstegen. Naar de reden daarvoor is het slechts gissen. Misschien was de status van de grondleggers in Nederlandse ogen die er hier blijkbaar toe doen niet groot genoeg, misschien conflicteerden de opvattingen te sterk met die welke hier salonfähig zijn, misschien een combinatie van beiden.

Hoe het ook zij. Gestalttherapie is in Nederland springlevend maar vooral verbonden met de alternatieve therapiewereld. Het ontbeert status en support. Een aantal therapeuten ziet het als een afgeleide vorm van lichaamsgerichte therapie; ze helpen daarbij, mijns inziens, de essentie van de Gestalttherapie om zeep.

Leeslijst Gestalttherapie

Er zijn diverse goede boeken over Gestalttherapie verkrijgbaar, waaronder onderstaande.

- Handboek Gestalttherapie, Hatcher, Chris, ea, Karnak Amsterdam 1997.
- De Gestalttherapie tussen toen en straks, Georges Lambrechts, Epo 2003.
- Denken en andere alledaagse begrippen vanuit de Gestalttherapie begrepen, Ernst Knijff, Epo 1999.
- Gestalt Therapie Verbatim, Frits Perls, Bert Bakker 1976.
- Gestaltbenadering, Gestalt in actie, Frits Perls, De Toorts 1995.
- The power is in the patient, a TA/Gestalt approach to Psychotherapy, Goulding, Robert L and N Goulding, MM, TA Press 1980.

Links

Info leven & zijn: Levensvragen - Ouder worden - Over identiteit - Hoe identiteit ontstaat - Introvert vs extravert - Emotie & empathie - Man en vrouw - Brein en denken - Sublimeren - Conformisme - Het Patriarchaat - Structuralisme - Zijn in de tijd - Fenomenen - Philip Larkin - Schopenhauer - Céline - Marcel Proust - Zingeving

Info persoonlijke problemen: Psychische klachten - Angst - Subassertiviteit - Boosheid & woede - Stress - Burnout - Groeipijn - Eenzaamheid - Depressiviteit - Emotionele problemen - Verlies & rouw - Psychose - Eetproblemen - Twee werelden - Hoogbegaafdheid

Info therapie en dergelijke: Therapievormen - EMDR - Existentiële therapie - Gestalttherapie - RET - Schematherapie - Schrijftherapie - Transactionele Analyse - Over therapie - Denkfouten therapie - Geschiedenis therapie - De psychiatrie - Wie is van hout - Verhaeghe: Identiteit - DSM V Handboek

Tests: Assertiviteitstest - Introvert-extravert test - Relatietest

Begeleiding: Existentiële therapie - Boosheidstherapie - Relatietherapie - Relatieherstel ouder en kind - Rondom werk

Contact & zo: Contact - Bureau IDEE - Tarieven - Colofon

web
analytics