Geschiedenis van therapie

De Westerse geschiedenis van counseling en psychotherapie begint duizenden jaren terug, met de geestelijken. Want zij, de priesters, predikanten en hun voorgangers waren de eersten die mensen op het psychische vlak begeleiden.

De geestelijken begeleiden mensen vanuit hun religieuze achtergrond, en met veel kennis van en interesse in de mens. Mede vanwege hun positie in de gemeenschap konden ze met tal van psychische problemen - een lastige relatie, ziekte, wanhoop, angst, rouw, dood - uitstekend adviseren en helpen.

De geestelijken hadden echter personen met wat wij nu psychische stoornissen zouden noemen, zoals schizofrenie of een angststoornis, minder te bieden. In het gunstigste geval werden die in de gemeenschap opgenomen, in het slechtste verdronken als door de duivel bezeten of verdwenen ze in het gevang of, later, het dolhuis.

Door de opkomst van de wetenschap, de seculiere verklaringsmodellen van mens en wereld, en de daaraan gekoppelde afnemende invloed van de kerken, zagen de geestelijken hun centrale positie in de gemeenschap in de loop der eeuwen verkruimelen. Burgers in psychische nood wenden zich voor raad en steun meer en meer naar anderen die ook speciale kennis van de mens bezaten en een belangrijke positie in de gemeenschap bekleedden, maar die in tegenstelling tot de geestelijkheden vooral praktisch georiënteerd waren.

Deze nieuwe klasse van raadgevers werd gevormd door de medici. Hun woorden werden nauwlettend en met respect beluisterd want zij immers konden door de toegenomen kennis en expertise over de fysische mens nu écht beschikken over leven en dood. Dus was eind negentiende eeuw de macht omtrent het leven vrijwel volledig aan de medici en niet meer aan de geestelijken.

Freud en de psychiaters

Freud, wat betreft opleiding een medicus, begon zijn praktijk begin vorige eeuw. Hij was wat wij nu een psychiater noemen: een medicus die geschoold is in problemen van geestesziekte.

Freud had niet zoveel op met de geestelijken en hun verklaringsmodellen. Zijn manier van begeleiden ging ook breder en dieper, en zijn focus was ook een andere. Volgens hem tobden de mensen die bij hem kwamen niet zozeer met een probleem als wel dat ze geestelijk ziek waren en genezing behoefden.

Vanuit die optiek begeleidde hij ook diegenen waarbij de geestelijken voorheen afhaakten omdat ze er niets mee konden en die, in de eeuwen daarvoor, werden opgesloten omdat ze òf gezien werden als bezeten door de duivel òf als geestesziek.

Freud noemde zich psychoanalyticus en bedreef de door hem ontwikkelde Psychoanalyse, de eerste echte vorm van psychotherapie.

Psychoanalyse heeft als basis een brede theorie over de mens waarin diens psyche centraal staat. Deze psyche bestaat uit delen die met elkaar conflicteren en het conflict kun je terugvoeren op ervaringen opgedaan in de kindertijd. Dit concept vind je terug in vrijwel alle psychotherapieën en zou je een kenmerk van psychotherapie kunnen noemen.

Freud kreeg navolgers, vrijwel allemaal medici die zich specialiseerden middels lessen en therapie van Freud zelf. Samen met hem ontwikkelden ze de Psychoanalyse verder en verbonden zienswijzen erin met tal van andere visies op maatschappij en samenleving. Ze stichtten ook hun eigen scholen, her en der in Europa en, later, de Verenigde Staten.

De psychologen

In het midden van de vorige eeuw ontwikkelde zich onder invloed van de opkomst van de sociologie en antropologie, de psychologie als zelfstandige wetenschap. En ook de psychologen, die immers de psyche van de mens bestudeerden, gingen personen met psychische problemen therapeutisch begeleiden.

Waar de geestelijken hun inspiratie haalden uit God en bijbel, en de psychiaters heilig geloofden in hun medisch gedetermineerde wereld, voelden de psychologen zich vooral vrij om te wijzen op het wetenschappelijke karakter van het wezen van de mens: er golden voor de mens regels en wetten om goed te kunnen omgaan met het leven.

Voor de psychologen gold (en geldt wellicht nog steeds) dat ze worstelden met schijnbaar onverenigbare zaken. Enerzijds een psyche van de mens die zo ongekend was en ongrijpbaar leek, en anderzijds juist een grote behoefte om deze psyche op wetenschappelijk niveau te kaderen.

Het leidde tot een concentratie op therapievormen die gestandaardiseerd en gerepliceerd konden worden en het in diskrediet raken (tenminste, in de kringen van de psychologen) van tal van begeleidingsvormen die de geur van niet-wetenschappelijkheid met zich droegen. Hieronder vond je ook de hypnotherapie, mede door Freud gebruikt.

De inzichten over hoe mensen in elkaar zitten, leven, en met elkaar verkeren, zijn door de psychologie en sociale psychologie enorm veel rijker geworden. Het heeft de psychotherapie en counseling veel gebracht en de wijze waarop mensen worden begeleid veranderd. Mensen begeleiden op het psychische vlak kon daardoor van een roeping een professioneel beoefend ambacht worden.

De menstherapeut

Binnen de stromingen in de samenleving die de secularisering zochten in de tweede helft van de negentiende eeuw, waren er ook die een filosofie over de mens en leven en dood ontwikkelden die haaks stond op die van de medici en, later, de psychologen.

Waar de medici en psychologen de mens veelal zagen als vooral een systeem met technische en fysische aspecten, zagen zij de mens juist als deel van een groter geheel - de wereld, de natuur - of gekenmerkt door een opdracht in het leven - het humanisme. Het waren stromingen die ideeën en idealen hadden en dicht bij het religieuze stonden zonder het te zijn.

Deze stromingen hebben vele, uiteenlopende begeleidingsvormen voor mensen met psychische klachten voortgebracht. Kenmerkend is dat ze zich bij voorkeur richten op het mensoverstijgende en soms ook het spirituele binnen de mens: als je zo en zo leeft ben je een goed mens en verdwijnen je psychische problemen dan wel worden ze hanteerbaar.

Stromingen en clubs die hier genoemd kunnen worden zijn bijvoorbeeld de Elan Vital-beweging eind 19e eeuw en de antroposofische beweging rondom Rudolf Steiner rond 1930. Ook de bio-energetica zoals ontwikkeld door Alexander Löw vindt hierin haar wortels, evenals de begeleiding door humanistische voorlieden, mensen van de reclassering of wat later het maatschappelijk werk genoemd zou worden.

De instellingen

Parallel aan de ontwikkeling van de counseling en psychotherapie loopt de ontwikkeling van de instellingen binnen de geestelijke gezondheidszorg.

Drijvende krachten daarvoor waren de secularisering van de samenleving, het beschikbaar komen van begrijpelijke en brede kennis over hoe ziekten van de geest kunnen ontstaan, overheden die werden aangesproken op taken die ze op zich konden nemen, én deskundigen die in die instellingen konden werken.

Wat het laatste betreft waren dat niet toevallig juist de psychiaters en psychologen, zij immers waren het wiens denkbeelden in de praktijk werden gebracht. Het zijn dan ook vooral hun visies op geestesziek zijn en leven en dood die je in deze instellingen tegenkomt.

Europa en de VS

Tot Wereldoorlog II was de psychotherapie voornamelijk een Europese aangelegenheid op basis van de ideeën van Freud. In de Verenigde Staten was de aandacht ervoor miniem en geconcentreerd in enkele instituten. Pas door de vlucht vanuit Europa naar de Verenigde Staten van een grote schare eminente menswetenschappers na wereldoorlog II kreeg de ontwikkeling van de psychotherapie een impuls die nog enkele decennia zou doorwerken.

Daarbij was het verschil in levensfilosofie in de Verenigde Staten en Europa cruciaal. Waar leven in Europa vrijwel altijd in het teken van oorlog en dood stond en iets was dat je moest ondergaan en waarvoor de beloning pas na de dood kwam, was leven in de Verenigde Staten een uitdaging: het was maakbaar, en wel door er verantwoording voor te nemen.

Waar de Europese psychologie, gelijk aan andere menswetenschappen en de Noord-Europese godsdiensten, een nogal somber karakter van schuld en boete toonde, waren de Amerikaanse varianten luchtiger en gericht op het positieve en de toekomst. Deze andere levensfilosofie zie je terug in de vormen van counseling en psychotherapie die daar ontstonden.

Denk bijvoorbeeld aan de Client-Centered Therapy volgens Carl Rogers, die stelt dat (zwart-wit gesproken) de cliënt alles kan mits hij de ruimte en tijd krijgt en op de juiste wijze wordt begeleid. Of denk aan de Rationeel Emotieve Therapie (RET) volgens Albert Ellis die stelt dat de cliënt gewoon zijn leven kan leven mits hij zijn gedachten die niet functioneel zijn, omzet in functionele.

Uit beide therapieën, die toch twee uitersten van elkaar zijn, spreekt de maakbaarheid van een mensenleven, mits uiteraard die mens verantwoording neemt voor wat hij doet.

Tevens nam de ontwikkeling van counseling als vak, enkel met een korte, praktische vooropleiding uit te oefenen, een enorme vlucht. Terwijl in Europa bijvoorbeeld nog tot in de jaren negentig personen met spraakproblemen begeleid werden door psychologen die misschien wel twaalf jaar hadden gestudeerd, gebeurde dat in de Verenigde staten door counselors die een beroepsmatige training van drie jaar hadden gevolgd.

Ook de stijl van de Amerikaanse dominees en zendelingen in vergelijking tot die van hun Europese collega's was en is een uiterst actieve. Waar Europese geestelijken op bescheiden en kleine schaal counselden, mixten hun Amerikaanse collega 's zonder enige schroom al vroeg in de 20e eeuw religie, geestelijke steun en commercie. Dit leidde onder meer tot het ontstaan van geestelijk geïnspireerde bedrijven als Scientologie.

Moderne counseling en therapie

Counseling wordt nog steeds gezien als vooral een steunende en raadgevende bezigheid van professioneel opgeleide personen - soms inclusief de priesters en predikanten, soms niet - op het vlak van familieleven, liefde, en leven en doodgaan.

Dat leven en doodgaan wordt wel breder gezien dan vroeger en de problemen waarbij begeleid wordt, zijn vaak zwaarder; het counselen kruipt tegen de psychotherapie aan.

De moderne psychotherapie is dubbelhartig in haar ideeën over wat een juiste therapie is.

Enerzijds hechten therapeuten erg aan de kennis en inzichten uit tal van wetenschappen en claimen ze daarmee een soort waardenvrij referentiekader.

Anderzijds is er een toenemende acceptatie dat je ook als therapeut altijd een referentiekader gebruikt van wat goed en slecht is. Meestal is dat kader gebaseerd op wat in de samenleving - met enige speling - als normaal geldt.

Ook is er iets wat therapeuten betitelen als de eigen verantwoordelijkheid: verinnerlijkte waarden en normen die de maatsstaf vormen van wat je denkt en doet. Therapeuten zien graag dat je gefundeerd binnen jezelf handelt.

Vanuit die drievoudige spagaat worden mensen met psychische problemen geholpen.

Een bont gezelschap

Waar midden negentiende eeuw enkel de geestelijke begeleiding door priesters en predikanten bestond, had je dus honderd jaar later begeleiding door geestelijken, de psychoanalyse beoefend door vooral psychiaters, de uit de psychoanalyse voortgekomen psychotherapie beoefend door psychologen, en begeleiding op psychisch en psychosociaal vlak door een gevarieerd, bont gezelschap.

Nu, nog weer vijftig jaar later zijn binnen de psychotherapie en counseling de stromingen en varianten niet meer te tellen en groeien de verschillende vormen uit elkaar, door elkaar, en naar elkaar toe.

Binnen Europa is Nederland het meest Amerikaans georiënteerd. Meer dan driekwart van alle vormen van psychotherapie en counseling die we tegenwoordig hier kennen en gebruiken, zijn gebaseerd op vormen die de afgelopen decennia in de Verenigde Staten zijn ontwikkeld.

Daar is niets mis mee want de meeste werken. Wel is door de maakbaarheid van een leven zo voorop te stellen als in veel van deze therapieën en vormen van counseling gebeurt, het rijke en wijze uit de oudere Europese vormen (kort gezegd: je hebt je leven te nemen zoals het komt, en hoe ga je dat dan doen) op de achtergrond geraakt.

Voor de cliënt is er in die tijd veel veranderd. Waar hij eerst enkel bij meneer pastoor of de predikant te rade kon gaan over zijn problemen, kan hij nu kiezen uit een verwarrend grote groep hulpaanbieders. Een cursus om er achter te komen wie met welke methodiek hem het best kan helpen zou hem nog het best helpen.

Gelijk aan de VS is ook in Nederland een grote, deels marktgerichte (zelf)hulpindustrie ontstaan waarin psychiaters, psychologen, psychotherapeuten, counselors, goeroes, geestelijken, coaches, organisaties en bedrijven met elkaar concurreren om de gunst van de cliënt. Daarbij stellen ze vaak zonder enige gêne de eigen roem en verdiensten voorop.

Geestelijk leed is business geworden. Maar wel business met een salonfahig sausje overgoten. Waar god uit het leven verdwijnt blijft enkel nog een breed palet aan kleuren en smaken waaruit eenieder het zijne mag kiezen.

Links

Info leven & zijn: Levensvragen - Ouder worden - Over identiteit - Hoe identiteit ontstaat - Introvert vs extravert - Emotie & empathie - Man en vrouw - Brein en denken - Sublimeren - Conformisme - Het Patriarchaat - Structuralisme - Zijn in de tijd - Fenomenen - Philip Larkin - Schopenhauer - Céline - Marcel Proust - Zingeving

Info persoonlijke problemen: Psychische klachten - Angst - Subassertiviteit - Boosheid & woede - Stress - Burnout - Groeipijn - Eenzaamheid - Depressiviteit - Emotionele problemen - Verlies & rouw - Psychose - Eetproblemen - Twee werelden - Hoogbegaafdheid

Info therapie en dergelijke: Therapievormen - EMDR - Existentiële therapie - Gestalttherapie - RET - Schematherapie - Schrijftherapie - Transactionele Analyse - Over therapie - Denkfouten therapie - Geschiedenis therapie - De psychiatrie - Wie is van hout - Verhaeghe: Identiteit - DSM V Handboek

Tests: Assertiviteitstest - Introvert-extravert test - Relatietest

Begeleiding: Existentiële therapie - Boosheidstherapie - Relatietherapie - Relatieherstel ouder en kind - Rondom werk

Contact & zo: Contact - Bureau IDEE - Tarieven - Colofon

web
analytics