Over identiteit - Het eigene in relatie tot anderen en het andere.

Als je een antropoloog vraagt wat iemands identiteit is noemt hij aspecten van cultuur, taal, etniciteit en familie. Een socioloog heeft het bij voorkeur over de groepen, de staat en het type samenleving waartoe die persoon wel of niet behoort. Een historicus benoemt zowel de sociologische, antropologische als economische aspecten en plaatst die in de tijd. En zo kun je doorgaan.

Vrijwel al deze benaderingen zien identiteit als iets wat buiten of in interactie met de persoon bepaald wordt - je bent bijvoorbeeld lid van club X of inwoner van stad Y, of juist niet - en wat dan die persoon definieert. Binnen de filosofie en psychologie vind je daarentegen ook visies op de mens die identiteit zien als iets wat vooral bepaald wordt binnen de persoon.

Van Dale geeft als korte definitie van identiteit: 1. Eenheid van wezen, volkomen overeenstemming, 2. Eigen karakter, het individuele kenmerk.

In deze omschrijving zit de dubbelheid ingebakken, namelijk, identiteit betreft het eigene in relatie tot anderen en het andere.

Concreet gezegd bepaal je je identiteit op twee niveaus. Op het persoonlijke niveau en op dat van de groepen waartoe je wel of juist niet behoort - zoals het gezin, de familie, de collega's, het werk, het dorp of de stad, ons land. Identiteit gaat over afgrenzing.

Op het persoonlijke niveau refereert identiteit vooral aan persoonlijkheid, datgene wat ons uniek en eigen maakt. Op het niveau van de groep is identiteit verbonden met datgene wat ons aan anderen bindt, zoals taal, cultuur, locatie, religie, lidmaatschap van dezelfde groep, huidskleur, de etnische groep, het klimaat, het vak wat je uitoefent, de klasse waartoe je behoort, in combinatie met datgene wat ons op dezelfde assen van anderen onderscheidt.

Een definitie van identiteit die past in onze tijd luidt:

Identiteit is het samenstelsel van karaktereigenschappen, overtuigingen, gaven, eigenaardigheden en gedrag, wat we laten zien in interactie met onszelf en anderen en het andere, en wat redelijk consistent is over een langere periode. Het is tevens datgene dat we als eigen én gemeenschappelijk aan onszelf ervaren wanneer we ons vergelijken met anderen. Identiteit ligt niet vast voor het leven maar verschuift in de tijd.

Vormen en gevormd worden

Een identiteit hebben we al vanaf onze geboorte (en daarvoor al, de ene baby in wording is beslist de andere niet; denk bijvoorbeeld aan het geslacht en of de baby wel of niet veel schopt).

Onze identiteit vormt ons én geven we, in een voortdurende wisselwerking, zelf vorm. Ze is enerzijds gebaseerd op datgene wat ons eigen en vertrouwd is en ons daarom als het ware natuurlijk voorkomt en anderzijds op wat wij ertoe rekenen en anderen ons toerekenen. Aan onze identiteit bouwen we ons hele leven, ze is nooit af.

Een identiteit schept eigenheid en houvast. Een eigenheid waar je in tijden van onzekerheid op terug kunt vallen en die door haar na te volgen en verder uit te werken, bevrediging en plezier geeft in het leven. In de kern is een identiteit tevreden zijn met jezelf en je bewust zijn van jezelf binnen het grotere geheel van leven en zijn: je weet wie je bent en weet wie je niet bent. En dat geeft rust.

Een belangrijk aspect van identiteit is dat ze verandert in de tijd. Tijd verandert alles. We worden ziek en krijgen een kapotte heup of kanker. Onze kinderen worden volwassen en vliegen uit. We hebben de hele wereld gezien en zijn al dertig jaar getrouwd met dezelfde man. Onze ouders sterven. We zijn wijs geworden, alsof het niets is. Leven in de tijd verandert onze identiteit, elke dag opnieuw.

Het valse zelf

Wanneer mensen worstelen met het verwerkelijken van hun identiteit en daar niet uitkomen, zijn er diverse mogelijkheden. Of ze verkrampen en vluchten in een psychische stoornis of - en dat komt vaker voor - ze ontwikkelen een vals zelf (of meerdere valse zelven) dat ze, simpel gezegd, voor hun echte zelf zetten.

Deze valse zelven, afsplitsingen van de persoonlijkheid, ontstaan in reactie op situaties die het individu maar moeilijk vindt om mee om te gaan. Ze helpen lastige situaties aan te kunnen en kennen aspecten die die persoon oorspronkelijk in aanleg al bezat en aspecten van gedrag die het zichzelf heeft aangeleerd of aangeleerd heeft gekregen.

Dit cluster van gedrag, gedachten en gevoelens blijft dan als een patroon in stand, ook nadat de oorspronkelijke situatie waarvoor het was ontwikkeld niet meer bestaat.

Het is een uiterst effectieve overlevingsstrategie. En in zekere zin gaan we allemaal zo met het leven om. Tegelijkertijd kun je er ook interne conflicten aan overhouden - conflicten tussen al deze afsplitsingen.

Op termijn ontstaat een nieuwe identiteit, een amalgaam van afsplitingen die tesamen als iemands identiteit vormen. Ook kun je bijverschijnselen als angst, onevenwichtigheid, agressie, stress en, bijvoorbeeld, dissociatief gedrag ontwikkelen.

Vroeger noemde je milde vormen van deze interne strijd wel neurotisch gedrag. En eigenlijk was deze benaming zo gek nog niet.

Geen identiteit

We hebben altijd een identiteit. Zelfs als dit mogelijk zou zijn is het idee van geen-identiteit hebben zo beangstigend dat het ondenkbaar is, want het betekent dat we niet zouden zijn.

Wij zullen een verlangen daarnaar of een opdracht van anderen daartoe altijd trachten te voorkomen of zodanig vormgeven dat die voor ons acceptabel is.

Een bekende vorm is bijvoorbeeld je slaafs verbinden met anderen of ideeën van anderen, en je identiteit (deels) afleiden van wat een ander je zegt dat je bent.

Je ziet dat wel in privé-relaties waarin de ene partner zich volkomen ondergeschikt heeft gemaakt aan de ander, bij gevangenen, bij personen die opgesloten zitten in concentratiekampen, en bij populistische bewegingen.

Een andere manier is depressief worden en inert op de bank gaan zitten. Of een eigen wereld scheppen en je daarin terugtrekken.

Dieren

We zijn niet uniek in ons identiteitsbegrip. Dieren kennen ook een identiteit, alhoewel op een ander niveau dan wij.

Zo laten alle onderzoeken naar mensapen zien dat alhoewel ze net als mensen groepswezens zijn, in karakter en gedrag behoorlijk van elkaar kunnen verschillen. Of kijk eens naar een roodborstje: als er een eigenzinnig vogeltje bestaat, is het wel het roodborstje.

Links

Info leven & zijn: Levensvragen - Ouder worden - Over identiteit - Hoe identiteit ontstaat - Introvert vs extravert - Emotie & empathie - Man en vrouw - Brein en denken - Sublimeren - Conformisme - Het Patriarchaat - Structuralisme - Zijn in de tijd - Fenomenen - Philip Larkin - Schopenhauer - Céline - Marcel Proust - Zingeving

Info persoonlijke problemen: Psychische klachten - Angst - Subassertiviteit - Boosheid & woede - Stress - Burnout - Groeipijn - Eenzaamheid - Depressiviteit - Emotionele problemen - Verlies & rouw - Psychose - Eetproblemen - Twee werelden - Hoogbegaafdheid

Info therapie en dergelijke: Therapievormen - EMDR - Existentiële therapie - Gestalttherapie - RET - Schematherapie - Schrijftherapie - Transactionele Analyse - Over therapie - Denkfouten therapie - Geschiedenis therapie - De psychiatrie - Wie is van hout - Verhaeghe: Identiteit - DSM V Handboek

Tests: Assertiviteitstest - Introvert-extravert test - Relatietest

Begeleiding: Existentiële therapie - Boosheidstherapie - Relatietherapie - Relatieherstel ouder en kind - Rondom werk

Contact & zo: Contact - Bureau IDEE - Tarieven - Colofon

web
analytics